Meer grip op het ov? Inbesteden is niet de silver bullet
Op 9 september stemde de Tweede Kamer in met een wet die provincies de mogelijkheid geeft een eigen ov-bedrijf te starten. Een goede stap, want het dwingt provincies bewuster na te denken over de inrichting van hun openbaar vervoer. Toch is inbesteden geen wondermiddel, betogen APPMers Peter Krumm en Robert van Leusden.
Het aangenomen voorstel komt voort uit de problemen rond nieuwe concessies in diverse provincies: het huidige concessiemodel wordt vaak gezien als een belemmering voor goed en betaalbaar openbaar vervoer.
De afgelopen jaren is de context van het ov veranderd. Het totaal aantal reizigers ligt nog altijd lager dan vóór covid-19 en personeelstekorten blijven een uitdaging. Ook de financiële druk op vervoerders neemt toe: de kosten stijgen en in sommige concessies blijft de omzet achter. De indruk kan ontstaan dat inbesteden dé oplossing is. Dat is een misvatting. Wij zien drie structurele opgaven die, los van de keuze voor aanbesteden of inbesteden, de komende jaren de volle aandacht nodig hebben om succesvolle concessies te krijgen.
1. Benut de invloed die je al hebt
De overheid stelt nu al de programma’s van eisen op voor concessies én ziet toe op de naleving ervan. Als daar politieke wensen in terechtkomen zonder financiële dekking, is dat niet het probleem van de vervoerder, maar van de overheid zelf. Inbesteden verandert hier niets aan: ook een provinciaal vervoersbedrijf kan niet méér leveren dan waarvoor budget beschikbaar is. Het vraagt dus vooral om een sterke regie- en ontwikkelfunctie bij de overheid zelf.
2. Goed openbaar vervoer kost geld
Dienstregelingen versoberen. Lijnen verdwijnen niet omdat vervoerders dat leuk vinden, maar omdat de overheid daar ruimte voor laat of zelfs op stuurt. Als bijvoorbeeld een kwaliteitsverbetering van flexibel vervoer of behoud van basisbereikbaarheid in kleine kernen belangrijk is, dan moet daar ook structureel geld voor beschikbaar komen. Met alle aanbestedingen de afgelopen decennia is de grootste efficiëntieslag wel geslagen. Om het openbaar vervoer op peil te houden, moeten beschikbare budgetten mee-ademen met de kostenstijgingen. Of je nu aan- of inbesteedt, zonder extra middelen blijft verschraling onvermijdelijk.
3. Een provinciaal ov-bedrijf lost financiële uitdagingen niet op
De ervaringen met RET, GVB, HTM en NS laten zien dat ook publieke bedrijven kampen met dezelfde problemen: teruglopende reizigersaantallen, stijgende kosten en investeringsdruk. Ook daar moest de overheid in tijden van covid-19 bijspringen. Een eigen provinciaal bedrijf verandert niets aan de kostprijs van een dienstregelingsuur. Wel kan het leiden tot meer betrokkenheid en politieke bereidheid om extra te investeren.
Ons pleidooi: pak de regie
Meer grip op ov begint niet bij de keuze voor een marktmodel, maar bij bewuste keuzes, duidelijke prioriteiten én daarop sturen. De overheid hééft al veel invloed en kan deze beter benutten. Dat vraagt om:
- heldere keuzes over wat men met ov wil bereiken;
- realistische eisen én bijpassende middelen;
- ontwikkelruimte en het goede gesprek in de concessie inbouwen, zodat je tijdens de concessie kunt bijsturen of veranderen;
- een meer zakelijke samenwerking tussen betrokken partijen bij het naleven van gemaakte afspraken.
Sommige delen van het ov in Nederland zijn rendabel, andere zijn en blijven afhankelijk van subsidie. Er is altijd extra geld nodig, ongeacht de manier van organiseren. Bij aanbesteden én bij inbesteden. De Tweede Kamer moet vooral zorgen voor voldoende middelen zodat provincies en vervoerautoriteiten hun taak goed kunnen uitvoeren.
Door zelf meer de regie te pakken, krijgt de overheid meer grip op het openbaar vervoer in Nederland. Het is niet noodzakelijk om daarbij te kiezen voor inbesteden.
Robert van Leusden en Peter Krumm zijn werkzaam bij APPM en hebben ruime ervaring met mobiliteit en openbaar vervoer in Nederland. Met veel dank aan collega’s Bas Scholten, Marcel Touset en Pepijn van Wijmen voor hun inbreng.
