Ruimte maken voor toekomstbestendige waterzuivering
Nederland heeft steeds meer last van afvalwatercongestie: het rioolstelsel en de waterzuiveringsinstallaties zijn overbelast, doordat ze verouderd zijn, doordat er steeds meer afvalwater is en door strengere eisen. Regio Zaanstad-Amsterdam voelt deze druk duidelijk; bestaande RWZI’s zijn aan vervanging toe en kunnen de toename van afvalwater niet meer aan.
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier schakelde APPM in om samen met regionale partners een toekomstbestendige strategie te ontwikkelen en besluiten te nemen waar iedereen achter kan staan. Onder meer over waar ruimte gemaakt kan worden om te bouwen aan een duurzame waterzuivering voor de komende decennia.
Bijna dubbel zoveel afvalwater
Vijftig jaar geleden waren de meeste waterzuiveringsinstallaties gloednieuw en lagen ze netjes buiten de stad. Ze verwerkten zo’n 1.200 miljoen m3 afvalwater van 4,3 miljoen woningen en 600.000 bedrijven. Nu is het aantal woningen zo goed als verdubbeld en zijn er vier keer zoveel bedrijven. Er gaat nu bijna dubbel zoveel afvalwater door de zuiveringsinstallaties. Bovendien liggen veel RWZI’s al lang niet meer de rand van de stad. Ze liggen ingekapseld tussen uitgedijde woonwijken, zonder ruimte om uit te breiden en niet zelden mét beperkingen om overlast te voorkomen. Daar komt de nieuwe Europese richtlijn Stedelijk Afvalwater overheen. Die richtlijn houdt in dat het water dat uit zuiveringsinstallaties komt schoner moet zijn dan nu het geval is om in het oppervlaktewater terug te mogen stromen. Nederland moet daar in 2038 aan voldoen.
Kortom, er moet iets gebeuren, zeker nu Nederland veel woningen gaat bouwen, die ook allemaal afvalwater produceren. “De grote vraag is: waar is plek?,” zegt APPMer Dafra van Engelen. “Niemand wil dit in zijn achtertuin.”
Verschillende werelden
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) riep de hulp van APPM in. Het moet waterzuiveringsinstallatie Zaandam-Oost gaan vervangen en heeft daarvoor andere partijen nodig. Voor geld en grond onder meer. HHNK werkt daarom sinds 2023 samen in de Regiostudie Afvalwater Amsterdam-Zaanstad (RAAZ), met waterschap Amstel-, Gooi- en Vechtstreek, gemeenten Amsterdam, Zaanstad, Landsmeer, Oostzaan en Wormerland en provincie Noord-Holland.
Henk Schobben, van HHNK: “Wat het extra complex maakt is dat rioolwaterzuivering doorgaans een technisch verhaal is, maar nu wordt het ook een ruimtelijk vraagstuk. Dat zijn compleet verschillende werelden. Die hebben elkaar sinds de jaren zeventig niet meer ontmoet. RAAZ liep vast op de locatiekeuze.”
Zaandam-Oost is de eerste installatie die aan vervanging toe is, maar in het beheergebied van HHNK, ten noorden van het Noordzeekanaal, liggen nóg vijftien verouderde RWZI’s met een capaciteit die niet toereikend is. Zaandam-Oost is de grootste, qua capaciteitsgebrek de urgentste en qua ruimtevraag de ingewikkeldste. “Deze zuiveringsinstallatie vervangen is dan ook geen pilot. Dit móet gebeuren”, zegt Dafra. APPM begeleidt het proces sinds mei 2025.
Verschillende oplossingen
Of de nieuwe RWZI een grote, centrale RWZI wordt staat nog niet vast. Als het een grote waterzuivering wordt, is er veel ruimte nodig, niet te dicht bij huizen vanwege geuroverlast, maar wel dicht bij de stad voor de korte verbindingen. De nieuwe RWZI moet genoeg capaciteit hebben - hij gaat opnieuw vijftig jaar mee - en voldoen aan nieuwe regelgeving voor waterkwaliteit en energieverbruik. De keus voor een grote RWZI maakt duurzame investeringen in bijvoorbeeld warmte- en grondstoffenterugwinning mogelijk.
Henk: “Er zijn natuurlijk ook andere oplossingen. Kleinschalige wijkzuivering. Of regenpijpen afkoppelen van het riool en schoon regenwater in de wijken houden. Met RAAZ denken we nu na over die verschillende mogelijkheden.”
Dwingen tot nadenken
“Het eerste wat we in het voorjaar gedaan hebben is voor de bestuurders op een rijtje zetten wat de urgentie is, wat het belang is voor verschillende partijen en wie er mee doen; een basis voor een samenwerkingsovereenkomst. Die overeenkomst zijn we nu aan het maken, net als de planning, een participatieplan, projectorganisatie en planstrategie. We hebben partijen laten uitspreken waarom ze aan tafel zitten. Dat dwingt hen tot nadenken over hun belang. En dus over waar ze wel of niet aan het stuur willen zitten. En wat dat betekent voor mee financieren”, vertelt Dafra. “Er is overigens veel energie bij alle partijen. De noodzaak is voor iedereen duidelijk.”
Samenwerking in de regio is niet nieuw. Henk: “Er liggen al leidingen onder het Noordzeekanaal. Er gaat onder meer al een deel van het afvalwater van Zaandam naar RWZI Amsterdam. Dus des te beter om een praktische oplossing te zoeken voor het héle gebied.”
Oogst volgend jaar
De stap na de samenwerkingsovereenkomst is de locatie kiezen. “Wij hebben ervaring met de procedures, met de bijbehorende participatietrajecten. Tegelijkertijd zijn we bezig met de techniek: wat moet er precies gaan komen en hoeveel ruimte is daarvoor nodig? Dat moet passen bij andere ruimtevragers als woningbouw of energie-infrastructuur. We laten het stap voor stap landen. Fase 1 was: realiseren dat het niet zomaar een kleine aanpassing is. Fase 2: beseffen dat er niet zomaar ruimte beschikbaar is en dat ruimtelijke ordening er dus bij betrokken moet zijn. We zijn nu in fase 3: eerst door de oogharen kijken wat mogelijke plekken zijn. En dan, rekening houdend met alle belangen en noodzakelijke procedures, inventariseren welke plekken overblijven”, zegt Dafra. Henk vult aan: “In 2026 moet de oogst zijn dat we weten waar we aan toe zijn en wat er over tien jaar komt te staan.”
