Een pleidooi voor een nieuwe generatie Sleutelprojecten
Nederland staat voor een grote opgave op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling. De sleutel ligt in het in samenhang realiseren van woningbouw, economische ontwikkeling, mobiliteit en duurzaamheid. APPM pleit met Vereniging Deltametropool, Railforum en NS voor een nieuwe generatie Sleutelprojecten, waarin station en stationsomgeving geïntegreerd worden ontwikkeld. Het Rijk neemt hierin de regie om, over beleidsterreinen heen, te investeren in de kwaliteit van stedelijke knooppunten. APPM en partners willen doorpakken met deze duurzame knooppuntontwikkeling.
Beeld: KondorWessels Projecten.
Twee drijfveren
- De druk op de woningmarkt is allereerst enorm en leidt tot een grote bouwopgave. Tot 2030 wordt 60 tot 65% van de nieuwe woningenbinnenstedelijk gebouwd, vaak dicht bij ov-knooppunten.
- Steden zijn de brandpunten van innovatie en ontwikkeling en faciliteren grotendeels de economische ontwikkeling van Nederland en Europa. Ruimte voor werkplekken in de stad krijgt echter niet dezelfde prioriteit als woningbouw, terwijl het de economische ontwikkeling van stadscentra kan versterken.
Mobiliteit verbindt wonen en werken Er is echter steeds minder beleids- en financiële ruimte voor nieuwe infrastructuur vanwege de grote vervangings- en onderhuidsopgave. Er zijn ook minder investeringen nodig, wantontwikkeling rondom ov-knooppunten vergroot nabijheid en ov-gebruik, wat het wegennet kan ontlasten. Ook worden binnensteden steeds meer autoluw, wat stations tot de nieuwe entree van de stad maakt. Een goed station werkt als katalysator voor ontwikkeling van de stad, en integreert belangen als woningbouw, economie, mobiliteit en duurzaamheid. Sleutelprojecten als Rotterdam Centraal en Breda laten zien dat een integrale benadering meerwaarde voor de maatschappij oplevert.
Wat gaat er mis?
Het station kan een grote rol spelen in de verstedelijking van Nederland. Er wordt echter weinig geld voor vrijgemaakt. Ten eerste doordat de opgave rond stations vooral als capaciteitsvraagstuk voor het spoor wordt gezien en niet naar de potentie van het station en het omliggende gebied wordt gekeken. Ten tweede is er in stationsontwikkelingen met een integrale opgave van verstedelijking en ov vaak te weinig budget. Dit is actueel voor stations als Leiden, Schiedam, Eindhoven, ‘s-Hertogenbosch en Nijmegen. Een derde reden is dat bij knooppuntontwikkeling vaak de MIRT-systematiek wordt toegepast, die niet voor knooppuntontwikkelingen is bedoeld. Dit lijkt niet de meest efficiënte aanpak voor dit soort projecten, ook gezien de lange doorlooptijd en hoge kosten voor planvorming.
Ons voorstel voor integrale knooppuntontwikkeling
Wij pleiten daarom voor een nieuwe generatie Sleutelprojecten. Het station wordt daarbij ontwikkeld als integraal onderdeel van de stationsomgeving en in samenhang met nieuwe woningbouw en werkgelegenheid, met aandacht voor ruimtelijke kwaliteit in brede zin. Zo’n Sleutelproject draagt bij aan de integrale opgave, om het tekort aan woningen aan te pakken en de stedelijke economie te versterken.
Hier horen een op maat gesneden planvormingsmethodiek, samenwerkingsmodel en financieel instrumentarium bij, met financiële inbreng vanuit Rijk (meerdere ministeries), regio en de markt. Een integrale aanpak kan gecompliceerd zijn, maar biedt ook kansen om, mits goed en slim vormgegeven, met minder kosten meer doelen te bereiken,
Wie kan aanspraak maken op het predicaat Sleutelproject?
Allereerst stationsgebieden de strategische economische meerwaarde. Sleutelprojecten worden aangewezen waar ze (nieuwe)concurrentiekracht kunnen versterken, in steden die kansrijke economische sectoren huisvesten en waar de ontwikkeling van het stationsgebied bijdraagtaan een sterker vestigingsklimaat, bij voorkeur in steden met een universiteit of hogeschool als centra van innovatie. Deze steden hebben baat bij aantrekkelijke vestigings- en interactiemilieus en goede verbindingen.
Ten tweede sluiten Sleutelprojecten aan op prioriteiten inde ruimtelijke ordening. Ze kunnen aanjager zijn van een verschuiving in ontwikkelingen van de Randstad naar de bredere ‘Bandstad’ of andere regio’s, waar de benutting van economische kansen kan bijdragen aan de ontwikkeling van(grensoverschrijdende) daily urban systems. Ook kunnen projectengeprioriteerd worden die verbonden zijn aan nieuwe infrastructuurprojecten. Zo wordt het potentieel van nieuwe infrastructuur nog beter benut. Locaties voorwoningbouw in spoorzones krijgen prioriteit waar capaciteit op het spoornetwerk is, zodat we beter gebruikmaken van bestaande infrastructuur.
Daarnaast worden sleutelprojecten aangewezen waar in omvangen kwaliteit relevante gebiedsontwikkelingen zijn op loop-of fietsafstand van het station. Door gebieden met een hoog ontwikkelpotentieel te prioriteren en in samenhang te realiseren, kunnen Sleutelprojecten effectief worden ingezet. Ervaring leert dat woningen die binnen 1200 meter van een intercitystation worden gebouwd, veel nieuwe treinreizigers opleveren.
Een laatste punt is de capaciteit en kwaliteit van de ov-knoop. Een Sleutelproject kan ook als vervoersknooppunt extra versterking behoeven, vanwege bijvoorbeeld de groei van vervoersstromen of de positie van het station in het netwerk. Het goed verbinden van verschillende modaliteiten en ketenvoorzieningen is essentieel voor de overstapfunctie van een ov-knoop.
Ons pleidooi voor Sleutelprojecten is ook een pleidooi voortransparante centrale regie tot prioritering van projecten. Er wordt immers vanuit het hele land gelobbyd voor een rijksbijdrage aan ov-knooppunten en gebiedsontwikkeling. Dit pleidooi is een aanzet om tot een nieuwe manier van kijken en werken te komen. Wij en onze partners gaan graag met u in gesprek om deze visie te toetsen en te verbeteren.
Dit artikel verscheen in Stationslocaties 2025/2026, een uitgave van Jager Media.
Het is een bewerking van dit pleidooi van Vereniging Deltametropool en Railforum, waar APPMers Nana en Pepijn aan meeschreven.
