Luchtruimherziening: geen roze wolk

Nederland van boven
Van KLM tot zweefvlieger, van Badhoevedorper tot straaljagerpiloot: bij de herziening van het luchtruim zijn er oneindig veel belangen. Het ministerie van I&W wil die – in nauwe samenwerking met het ministerie van Defensie - zo goed mogelijk in kaart brengen, onder andere met intensieve Luchtvaartgesprekken.
Het ‘wegennet’ in het luchtruim is de afgelopen decennia snel en organisch gegroeid. Een nieuwe, efficiëntere indeling is urgent. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) heeft tot 2023 voor een grondige luchtruimherziening in samenwerking met het ministerie van defensie, de civiele en militaire luchtverkeersleiding en Maastricht Upper Area Control Centre (MUAC). Het AD noemde dit een ‘helse klus’. Bij de debatten in de Tweede Kamer lopen de gemoederen hoog op bij onderwerpen als vliegveld Lelystad.

Een leeg vel
Het ministerie van I&W wil eerst in kaart brengen hoe Nederlanders denken over de toekomst van de luchtvaart. Wat willen de directe gebruikers van het luchtruim, zoals vliegvelden, luchtvaartmaatschappijen, parachutisten en zweefvliegers? En dan zijn er nog ruim 17 miljoen ‘onderwonenden’, veel economische belangen en duurzaamheidsissues. Omgevingsmanager Hellas Schelleman was vanuit APPM betrokken bij dit ambitieuze participatietraject: “Het is voor het eerst dat we het luchtruim als een leeg vel gaan indelen. In de projectkamer hangt de slogan van Pippi Langkous: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk wel dat ik het kan’. Als omgevingsmanager geloof ik heel erg in vroegtijdig, intensief en volcontinu contact met mensen. Dat kon ik hier goed in de praktijk brengen. Zo waren er Luchtvaartgesprekken op negen locaties in verschillende provincies. We trokken als een karavaan van Leeuwarden naar Maastricht om met mensen te praten.”

Luchtvaartgesprekken
Voor elk Luchtvaartgesprek waren zo’n honderd mensen uitgenodigd. Van vertegenwoordiger van een luchtvaartmaatschappij tot omwonende; van sportvlieger tot lid van Milieudefensie. Zij gingen in groepjes van tien in gesprek. Schelleman: “De facilitatoren hadden een vast script, zodat we de uitkomsten goed konden vergelijken. We liepen bijvoorbeeld langs een aantal dilemma’s. ‘Je wil niet dat ze over je huis vliegen, maar wat als niemand dat wil?’ Mensen raakten soms geïrriteerd: ‘Moet ik daaruit kiezen? Dat kan helemaal niet.’”
Het ging er niet om die lastige keuzes echt te maken, maar wel om ze te zien en te wegen. René Vrugt is projectdirecteur Herziening Luchtruim bij het ministerie van I&W: “We hebben een schaars luchtruim met veel vraag: hoe gaan we dat gebruiken? De herziening is geen roze wolk die alles oplost. Wat mij beviel aan de Luchtvaartgesprekken, is de rust om in gesprek te gaan. Mensen voelden zich gehoord en ze konden hun punt maken. In de media of op Facebook is alles zwart-wit. Als je tegenover elkaar zit, snap je elkaar beter. We vroegen ook simpelweg: waar denk je aan bij luchtvaart? De een zegt ‘geluidsoverlast’. De ander ‘vakantie’, ‘zaken’, ‘groei’ of ‘CO2’. Alleen dat levert vaak al iets meer begrip op. Een man zei na afloop van zo’n sessie: ‘Ik kwam met wantrouwen, maar ik ga met licht vertrouwen weer naar huis.’ Dat vond ik mooi, want dat is echt een grote stap.”
Schelleman: “Er zijn mensen die veel overlast hebben. Lig je niet wakker van de sperziebonen die overvliegen in vrachtvliegtuigen, dan is het wel van de vakantievluchten naar Kreta. Tegelijkertijd willen we allemaal goedkoop vliegen. Iedereen ervaart het anders. Ik herinner me een mevrouw met veel gezondheidsklachten en stress, omdat er meer vliegtuigen over haar huis komen. Een meneer naast haar kwam uit hetzelfde dorp en zei: ‘Bedoel je nou die éne extra vlucht om 06:30 ’s ochtends? Daar heb ik helemaal geen last van.’ Ze hebben allebei gelijk en je moet ze allebei horen.”

Wie neemt het besluit?
Na die open dialoog is het nu tijd voor de volgende fase. Vrugt: “De betrokkenheid van mensen verplicht ons om nog duidelijker en scherper te worden. Wie mag wanneer waarover meepraten? Hoe wil je meepraten? Wat gebeurt er met de input? Wie neemt het besluit? Wat kan de overheid wel en niet in een vrije markt? Hoe zit het met internationale regels?”
Een andere vervolgstap is samen aan de tekentafel zitten: “Binnenkort gaan veertig studenten van TU Delft in drie groepen aan de slag met een vrije opdracht: ontwerp het luchtruim. Dat vind ik heel interessant. Wat mij betreft ontbreekt de stem van jongeren nog te veel in de discussie.”
Volgens Schelleman is het ook belangrijk dat de stem van het stille midden goed gehoord wordt: “Het moet straks echt duidelijk zijn wat de Nederlander vindt. Gelukkig kan iedereen nu het proces volgen en reageren op www.luchtvaartindetoekomst.nl”

René Vrugt is projectdirecteur Herziening Luchtruim bij het ministerie van I&W. Hij was eerder onder andere projectdirecteur Mainportontwikkeling Rotterdam.
Hellas Schelleman is management consultant bij APPM en gespecialiseerd in complexe infraprojecten rond weg, water, spoor & luchtvaart. Ze was tot december 2018 omgevingsmanager Luchtruimherziening a.i. bij het ministerie van I&W. Ze is bestuurslid bij het Platform Omgevingsmanagement.

“Je wil niet dat ze over je huis vliegen, maar wat als niemand dat wil? Als je tegenover elkaar zit, snap je dat je keuzes moet maken.”

‍