Aardbevingsschade aan monumentale panden: Provincie Groningen zet erfgoedlab in de steigers

In het gebied in Groningen dat het meest kwetsbaar is voor aardbevingen door gaswinning, staan honderden monumentale panden. Van boerderijen tot scholen, woningen en kerken. Binnen het Erfgoedprogramma werken de betrokken aardbevingsgemeenten, de provincie, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het ministerie van OCW en de Nationaal Coördinator Groningen samen om dit cultureel erfgoed te behouden, te versterken en door te ontwikkelen. Als onderdeel hiervan wordt een erfgoedlab opgezet. “Onze aanpak is pragmatisch en praktijkgericht”, zegt APPMer Anne-Marie Goudzwaard die hiervoor als projectleider is aangehaakt.

‍

Scheuren in gevels, funderingen die verzakken, plafonds die naar beneden komen, instortingsgevaar: het komt in het hele aardbevingsgebied voor. Maar bij erfgoed brengt het herstel van dergelijke schade specifieke vragen met zich mee. “Het is voortdurend zoeken naar de optimale balans tussen behoud van cultuurhistorische waarde en veiligheid”, zegt Rick Brinks, programmamanager van het Erfgoedprogramma bij de provincie Groningen. “Bij herstel en versterking geldt dit, maar bijvoorbeeld ook bij verduurzaming of herbestemming. Dat vraagt om specialistische kennis, vakmanschap en innovatie. In het erfgoedlab brengen we alle partijen samen die hier een rol in spelen: de restauratiebranche die de uitvoering doet, onderwijsinstellingen en kennisinstituten die vakmensen opleiden en onderzoek doen, en overheden die dit allemaal coördineren, mede financieren en over vergunningen gaan.”

‍

Antwoord op knelpunten

Het erfgoedlab moet een platform met een sterke netwerkfunctie voor de erfgoedsector in de regio worden. Een ontmoetingsplek waar ideeën, kennis en ervaring vanuit het hele speelveld worden uitgewisseld en die ruimte biedt aan experimenten. Om zo samen tot innovatieve oplossingen te komen die in de praktijk worden toegepast. Hieraan is behoefte, blijkt ook uit verschillende onderzoeken in het kader van het Erfgoedprogramma waaraan partijen uit het hele speelveld hebben meegewerkt. “Wat daarin steeds terugkomt, is dat het speelveld erg versnipperd is”, zegt Anne-Marie. “De diverse marktpartijen, maar ook overheden, onderwijsinstellingen en onderzoekers gaan elk hun eigen weg. Daardoor ontbreekt het aan een gezamenlijke visie en worden kennis en innovaties – die er echt wel zijn - onvoldoende benut.” “Er zijn in de regio ook weinig opleidingen rondom behoud en restauratie van erfgoed”, vult Rick aan. “En dat terwijl er al een tekort is aan mensen die het onderhoud aan monumenten uit kunnen voeren. Met het erfgoedlab willen we bijdragen aan een oplossing voor deze knelpunten.”

‍

Ontdekken door te doen

Om het erfgoedlab vorm te geven, is Anne-Marie in januari aan boord gekomen, samen met haar collega Juliette van Baar. Zij gingen voortvarend van start met een werkplan, waarin de knelpunten zijn gekoppeld aan doelstellingen voor het erfgoedlab (zie kader). “Onze aanpak is pragmatisch en actiegericht”, zegt Anne-Marie. “We willen niet blijven hangen in planvorming, maar aan de slag. Hoe het erfgoedlab er precies uit gaat zien, ontdekken we door te dóén. We hebben dan ook meteen een ontwikkelagenda opgesteld voor het komende jaar. Elke twee maanden gaan we – op locatie bij een voorbeeldproject – met een aantal partijen aan de slag met één thema. Zoals verduurzaming: wat gebeurt er op dit vlak? Tegen welke dilemma’s lopen we aan en hoe gaan we daarmee om? In dit proces betrekken we bijvoorbeeld ook kunstenaars of Willie Wortels die elders met vergelijkbare vraagstukken bezig zijn. Actiepunten worden bij iemand belegd en daar komen we in een afsluitende werksessie op terug. Dan weet iedereen wat er speelt, zodat partijen elkaar kunnen voeden met nieuwe ideeën, inzichten en ervaringen. Om dat verder te bevorderen, werken we ook aan een kaart van de provincie waarop alle lopende initiatieven en innovatieve projecten – uit de markt, bij overheden, in onderzoek en onderwijs – een plek krijgen.”

‍

Impuls aan leefbaarheid

Zo krijgt het erfgoedlab stap voor stap vorm. “We zien het als een organisch groeimodel”, zegt Rick. “Het kan een fysieke basislocatie worden, maar bijvoorbeeld ook een soort rondreizend circus of alleen een online platform. Waar maar behoefte aan is. Het belangrijkste is dat kennis en ervaringen gedeeld worden in een breder netwerk, dat er kruisbestuiving plaatsvindt. Dit stelt de regio in staat zich te ontwikkelen tot koploper op gebied van gebouwd erfgoed. En om zich vervolgens daarmee te profileren. Zo kan erfgoed een grote rol vervullen voor de leefbaarheid in de regio. Die staat onder druk, los van de aardbevingsproblematiek. We zien jongeren en bedrijven wegtrekken. Door te investeren in kennisontwikkeling, innovatie en vakmanschap rondom behoud en bestendiging van erfgoed, kunnen we meer toekomstperspectief bieden. Bijvoorbeeld via gerichte opleidingen, waarmee het voor de restauratiebranche ook weer interessant is om hier gevestigd te zijn.”

‍

Internationale uitwisseling

De kennisuitwisseling houdt niet op bij de provinciegrenzen en zelfs niet bij de landsgrenzen. In maart reisde Anne-Marie af naar Zaragoza om het erfgoedlab als voorbeeldproject te presenteren en te horen hoe (krimp)regio’s in andere landen omgaan met erfgoed. Zij deed dit op een symposium van MOMAr. Dit is een internationaal project waarin de provincie Groningen participeert, die kennisuitwisseling rondom erfgoed in ’plattelandsregio’s op Europees niveau mogelijk maakt “Daar heb ik veel geleerd en inspiratie opgedaan die ik meeneem naar Groningen. Bijvoorbeeld over hoe je de jeugd bij erfgoedbehoud betrekt en ambachtelijke tradities levend houdt. Het is heel mooi om met elkaar te kijken hoe we ons erfgoed op Europees niveau in stand kunnen houden. Maar vooral om te zien hoe ook in andere landen wordt gezien hoe waardevol erfgoed is. En hoe belangrijk het is om de verhalen die eraan verbonden zijn, te kunnen blijven vertellen.”